ไม้สูงตั้งตรงได้ด้วยเชือกเถาวัลย์ที่พันรัดไว้
โลหะทองคำยังต้องอาศัยหินฝนลับเหลี่ยมจนแหลมคม
ปัญญาชนผู้ใฝ่รู้ที่คอยกระตุ้นเตือนตนทุกวี่วัน
ย่อมสามารถบรรลุหนทางธรรม
อีกทั้งการกระทำย่อมไร้ข้อผิดพลาด
คำนำของผู้เขียน
หลักปฏิบัติตนของคนตะวันออก : ธรรมะขงจื๊อ
โลกตะวันตก โลกตะวันออก
คนตะวันตก คนตะวันออก
ความจริงในทางชีววิทยาก็เป็นคนเหมือน ๆ กัน วัฒนธรรมยุคบรรพกาลก็ไม่ต่างกัน แต่มีพัฒนาการทางวัฒนธรรมต่างกัน แนวคิดในการมองโลกและมองชีวิตจึงมีจุดแตกต่างกัน ปราชญ์ตะวันตกเขาเน้นเสมอว่า ตะวันตกคือตะวันตก ตะวันออกคือตะวันออก และไม่มีวันที่ทั้งสองโลกจะมาบรรจบกัน นั่นคือฝรั่งตื่นรู้อยู่เสมอว่า คนตะวันตกกับคนตะวันออกแตกต่างกัน ยากที่จะหลอมรวมกันได้ วิธีการของฝรั่งจึงต้องการเปลี่ยนจิตวิญญาณของคนตะวันออกเสียใหม่ ทำให้คนตะวันออกยอมรับเอาแนวคิดและวัฒนธรรมของตะวันตกว่าเป็นสิ่งเหนือกว่าดีกว่า แล้วนำเอามาปฏิบัติ ซึ่งก็ได้ผลมากทีเดียว แต่ถึงอย่างไร ๆ ก็ไม่อาจจะลบล้างวัฒนธรรมอันเป็นอัตลักษณ์ของคนเอเชียได้ทั้งหมด ตัวอย่างนี้เห็นได้ชัดในญี่ปุ่น
ญี่ปุ่นเป็นชาติโดดเดี่ยวเพราะเป็นเกาะอยู่ห่างไกลจากผืนแผ่นดินใหญ่ ญี่ปุ่นเป็นชาติที่มีอัตลักษณ์สูง แต่ก็ยอมรับอารยธรรมที่ก้าวหน้ากว่าจากภายนอกและยอมเปลี่ยนแปลเพราะอารยธรรมจากภายนอกด้วยเช่นกัน วัฒนธรรมญี่ปุ่นก่อนที่จะกลายเป็นฝรั่งอย่างทุกวันนี้นั้น นอกจากอารยธรรมพื้นเมืองแล้ว ส่วนไม่น้อยของวัฒนธรรมญี่ปุ่นเป็นวัฒนธรรมที่ถูกเก็บไว้ในแคปซูลเวลาตั้งแต่สมัยราชวงศ์ถังของจีนคือประมาณพันห้าร้อยปีที่แล้วเพราะรับอิทธิพลจีนจากราชวงศ์ถังไว้อย่างเต็มที่ และก็ยังรักษามันไว้ได้ ญี่ปุ่นมาเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่อีกครั้งเมื่อถูกฝรั่งบังคับให้เปิดประเทศ รัฐญี่ปุ่นดำเนินการปฏิรูปเมจิ และปราชญ์ญี่ปุ่นเปลี่ยนระบบคิดว่าต้องทำตามอย่างชาติตะวันตก จึงจะอยู่รอดปลอดภัยในโลกยุคใหม่
ญี่ปุ่นจึงเป็นชาติแรกในเอเชียที่กลายเป็นประเทศทุนนิยมอุตสาหกรรม และเป็นชาติจักรวรรดินิยมล่าเมืองขึ้นด้วย เมื่อญี่ปุ่นแพ้สงครามโลกครั้งที่สอง ญี่ปุ่นเปลี่ยนแปลงใหญ่อีกครั้ง คราวนี้ถูกทำให้เป็นแบบอเมริกัน แต่ถึงอย่างไร แม้จนถึงปัจจุบันนี้ คนรุ่นใหม่ของญี่ปุ่นจะใกล้เคียงความเป็นอเมริกันมากก็ตาม แต่พวกเขาก็ยังมีอัตลักษณ์อยู่ คือถึงอย่างไรๆ เสีย การประพฤติปฏิบัติตัวในสังคมก็ยังไม่ใช่คนฝรั่ง อย่างเช่นยังชอบไปติดสินบนเทวดาตามศาลเจ้าชินโตเป็นต้น มองไปทางจีน อินเดีย ชาติมุสลิม ก็จะยิ่งเห็นความแตกต่างระหว่างตะวันตก - ตะวันออกชัดขึ้น
ยังจำสถานการณ์เมื่อคราวโรคต้มยำกุ้งเล่นงานเศรษฐกิจโลกกันได้หรือไม่ คราวนั้นพวกฝรั่งพลิกกลับ จากที่เคยยกย่องความรุ่งเรืองทางเศรษฐกิจของชาติที่มีพื้นฐานแบบวัฒนธรรมขงจื๊อ เช่น เกาหลี ไต้หวัน สิงคโปร์ กลายเป๋นโจมตีว่าวิกฤติเศรษฐกิจเกิดจากจุดอ่อนของ "ค่านิยมแบบเอเชีย" ฝรั่งกล่าวโทษค่านิยมแบบเอเชียอย่างไม่จำแนกแยกแยะเพราะไม่ว่าจะเป็น "ค่านิยมแบบตะวันตก" หรือ "ค่านิยมแบบตะวันออก" ก็ตามต่างก็ล้วนมีข้อที่ดีงามถูกต้องและข้อที่ไม่ดีอะไรไม่ดีเราควรยอมรับและปรับปรุงแก้ไข แต่อะไรที่ดีเราก็ควรรักษาไว้
ฝรั่งโจมตีว่าเศรษฐกิจเชียพัง เพราะนายทุนเอเชียชอบช่วยพรรคพวก ช่วยกันถึงขั้นคอร์รัปชั่น ไม่โปร่งใส ฝรั่งบอกว่าเป็น "ทุนนิยมพวกพ้อง" Crony Capitalism คนเชียชอบ "เอาพวกพ้องไว้ก่อน" แต่นั่นก็มิใช่มาตรฐานจริยธรรมที่สังคมเอเชียยกย่อง ระบบศีลธรรมของทุกศาสนานั้นแจ่มชัด มีไว้เพื่อรักษาความดีงาม มีไว้เพื่อความสงบสุขในสังคม ลัทธิขงจื๊อก็มีระบบศีลธรรมทำนองเดียวกัน
การที่ฝรั่งโจมตีประเทศที่มีรากเหง้าวัฒนธรรมจากลัทธิขงจื๊อล้มเหลว เกิดวิกฤติเศรษฐกิจ เพราะค่านิยมเอเชียจึงไม่ถูกต้องเป็นการมองอย่างเหมารวมและผิวเผินเกินไป เหมือนกับเหมาว่าเมืองไทยเป็นเมืองพุทธศาสนา แต่คนในเมืองไทยฆ่ากัน ใช้ความรุนแรงกันมากนักหนา จึงบอกว่าที่เป็นเช่นนั้นเพราะพุทธศาสนา ทุกคนย่อมรู้ว่า มันไม่ใช่เพราะเหตุนี้ การที่คนไทยถอยห่างจากพระพุทธศาสนา นับถือศาสนาแต่เปลือกต่างหากที่ทำให้ศีลธรรมในสังคมด้อยลง ทุกคนย่อมภูมิใจในชาติกำเนิดของตน ไม่ว่าคนตะวันตกคนตะวันออก ต่างก็ล้วนภูมิใจในชาติกำเนิดของตน และความภูมิใจที่ถูกที่ควรนั้นต้องประกอบส่วนด้วยการให้เกียรติคนอื่นยอมรับความเป็นอื่นของผู้อื่นด้วย
หากถามผู้เขียนว่าหลักแก่นแห่งความภูมิใจในความเป็นคนตะวันออกของผู้เขียนคืออะไร ขอตอบว่าคือเบญจศีลเบญจธรรมของศาสนาพุทธและหลักมนุสสธรรม (เหญิน) 5ข้อ ของขงจื๊อได้แก่ ความสงบเสงี่ยม ความใจกว้าง ความมีสัจจะ ความเฉียบแหลม ความเอื้ออาทร
สงบเสงี่ยมย่อมไม่ถูกดูหมิ่นเหยียดหยาม ใจกว้างย่อมได้รับความชมเชยจากผู้อื่น มีสัจจะย่อมได้รับความวางใจให้ทำงาน เฉียบแหลมย่อมสามารถสร้างผลงานความดี เอื้ออาทรย่อมสามารถมอบหมายงานต่อผู้อื่นได้ง่าย หากผู้ปฏิบัติตนรักษาศีลห้าและธรรมห้า สังคมจะสงบร่มเย็น หากผู้คนปฏิบัติตามหลักห้าประการของขงจื๊อเขาจะมีชีวิตที่สงบจำเริญรุ่งเรืองในกิจการงาน
นี่เป็นหนึ่งในค่านิยมเอเชียอันดีงามที่สามารถสร้างความสมานฉันท์ ความสงบร่มเย็นในสังคมได้ ผู้เขียนจึงพยายามสรุปความแก่นสำคัญของหลักจริยธรรมในลัทธิขงจื๊อ หรือหญูเจีย เขียนให้เข้าใจง่าย ๆ สามารถนำไปปฏิบัติได้ทันที แต่ถ้ามีจุดใดบกพร่องผิดพลาด ผู้เขียนยินดีน้อมรับคำติติงแนะนำด้วยความขอบพระคุณ อนึ่ง ในการรวมข้อเขียนจัดพิมพ์ครั้งนี้ ผู้เขียนได้นำงานค้นคว้าของอาจารย์ปกรณ์ ลิมปนุสรณ์ ผู้เป็นกัลยาณมิตรของผู้เขียนมานับแต่เรียนหนังสือที่วัดเทพศิรินทร์ มารวมพิมพ์ไว้ด้วยเพราะเป็นงานค้นคว้าที่มีประโยชน์มาก อธิบายให้เห็นชัดเจนว่าลัทธิขงจื๊อมีพัฒนาการเปลี่ยนแปลงมาอย่างไร
คารวะธรรม
ทองแถม นาถจำนง
อาศรมแม่โพสพ
